Қазақтың бірінің біріне қаскүнем болмағының, бірінің тілеуін бірі
тілеспейтұгынының, рас сөзі аз болатұгынының, қызметке таласқыш
болатұгынының, өздерінің жалқау болатұгынының себебі не?
Һəмма ғаламға белгілі данышпандар əлдеқашан байқаған: əрбір жалқау кісі
— қорқақ, қайратсыз тартады, əрбір қайратсыз — қорқақ, мақтанғыш келеді;
əрбір мақтаншақ — қорқақ, ақылсыз, надан келеді: əрбір ақылсыз — надан,
арсыз келеді; əрбір арсыз жалқаудан сұрамсақ, өзі тойымсыз, тыйымсыз,
өнерсіз, ешкімге достығы жоқ жандар шығады.
Мұның бəрі төрт аяқты малды көбейтеміннен басқа ойының жоқтығынан;
өзге егін, сауда, өнер, ғылым секілді нəрселерге салынса, бұлай болмас еді.
Əрбір мал іздеген малым көп болса, өзімдікі де, балаларым да малды болса
екен дейді.
Ол мал көбейсе малшыларға бақтырмақ, өздері етке, қымызга тойып,
сұлуды жайлап, жүйрікті байлап отырмақ.
Қыстауы тарлық қылса, арызы жеткендік, сыйы өткендік, барлық
қызметімен біреудің қыстауын сатып алмақ, ептеп алмақ, тартып алмақ. Ол
қыстауынан айрылған жəне біреуге тиіспек, я болмаса орынсыздығынан елден
кетпек, əр қазақтың ойы осы.
Осылар біріне бірі достық ойлай ала ма? Кедей көп болса, ақысы кем
болар еді, малдан айрылғандар көбейсе, қыстауы босар еді деп, мен ананы кедей
болса екен деп, ол мені кедей болса екен деп, əуелде ішімізбен қас сағындық.
Əрберден соң сыртымызға шықты, жауластық, дауластық, партияластық.
Осындай қастарға сөзім өтімді болсын жəне де ептеп мал жиюга күшім жетімді
болсын деп, қызметке, болыстық, билікке таластық.
Сонан соң не момынның баласы бөтен жаққа шығып, еңбек қылып, мал
іздемейді, егін, сауданың керегі жоқ болады. Өз басын өзі осындай таласпенен
кісі көбейтеміз деп партия жиғандардың бүгін біреуіне, ертең біреуіне кезекпен
сатады да жүреді.
Ұрылар тыйылмайды. Ел тыныш болса, оның ұрлыгын ешкім сүйемес еді.
Ел екі жар болған соң, кім ант ішіп ақтап, арамдығын жақтап сүйеймін десе,
соған жақ болып сүйеніп, бұрынғыдан ұрлығын əлденеше есе асырады.
Елдегі жақсы адамдардың бəрінің үстінен бекер, өтірік «шапты, талады»
деген əр түрлі уголовный іс көрсетіп, арыз береді. Оған дознание — тергеу
шығарады. Өтірік, көрмегенін көрдім деуші куəлар да əлдеқашан дайындап
қойылған, бағанағы жақсы адам сайлауға жарамасы үшін, ол адам басын
құтқармақ үшін жамандарга жалынса, оның да адамдығының кеткені, егер
жалынбаса, тергеулі, сотты адам болып, ешбір қызметке жарамай, басы қатерге
түсіп өткені.